Me përqendrimin gjithnjë e më të madh të mediave në Kosovë dhe rajon në duart e mogulëve të mëdhenj të biznesit, gazetarët thonë se censura për të mbrojtur interesat e pronarëve është bërë “normë”.
Shefat e Klan Kosovës, një prej kompanive më të mëdha mediatike në Kosovë, kanë një qasje të thjeshtë ndaj lajmeve që prekin pronarët e pasur të tyre – i injorojnë.
“Nuk na lejohej të raportojmë për gjëra që preknin interesat apo imazhin e bizneseve të pronarëve,” shpjegon një gazetar me përvojë në Klan Kosova.
Kjo strategji u vu në qendër të vëmendjes në vitin 2024, kur SHBA vendosi embargo ndaj Comodita Home, kompania e dyshekëve e familjes Devolli, për shkak të akuzave për çmime të padrejta.
“Nuk raportuam arsyen e embargos,” thotë gazetari, i cili si shumica e kolegëve që folën për këtë artikull për Euractiv, kërkoi të mbetet anonim nga frika e ndëshkimit.
“Më vonë, pati vetëm raportime se pse qeveria nuk mbron bizneset,” shton ai.
Në Evropën Juglindore, liria e shtypit është nën presion të shtuar, veçanërisht në Kosovë – shteti i vogël me shumicë shqiptare që u shkëput nga Serbia në vitin 2008.
Rruga e trazuar e këtij vendi është befasuese, veçanërisht kur merret parasysh se konsiderohej si një laborator i ndërtimit të shtetit nga Perëndimi. SHBA dhe BE kanë derdhur miliarda në Kosovë që nga përfundimi i luftës për pavarësi më shumë se një çerek shekulli më parë dhe vazhdojnë të kenë ndikim të madh në politikën dhe shoqërinë civile të saj.
Megjithatë, ditët kur Kosova shihej si shpresë për demokracinë në Ballkan kanë kaluar – një realitet që vihet qartë re në sektorin e mediave.
Vendi ka rënë në vendin e 99-të në Indeksin Botëror të Lirisë së Shtypit 2025 – një nga pozicionet më të ulëta në Evropë. Reporterët pa Kufij kanë përmendur rritjen e kontrollit nga grupet e biznesit me lidhje politike dhe efektin e tyre të dëmshëm në pavarësinë e mediave.
Megjithëse në letër peizazhi mediatik i Kosovës duket pluralist, prapa skenave gazetarët përshkruajnë një realitet shumë më të komprometuar – ku censura në shërbim të interesave private është bërë “normale”.
Takoni Devollët
Pak aktorë e përfaqësojnë këtë dinamikë më qartë se Devolli Group – një perandori biznesi e drejtuar nga vëllezërit Blerim dhe Shkëlqim Devolli, me interesa që shtrihen nga kafeja dhe dyshekët te mediat dhe telekomi.
Grupi zotëron televizionin Klan Kosova, një radio dhe një operator kabllor – të gjitha platforma kritike për formësimin e opinionit publik. Por gazetarë aktualë dhe ish-punonjës thonë se vijat editoriale diktohen nga prioritetet korporative, jo nga standardet gazetareske.
“Gjithçka është strukturuar për të mbrojtur biznesin e kompanisë,” tha një tjetër redaktor në Klan Kosova.
Një ish-punonjës e tha edhe më troç: “Nuk mund ta bënim punën profesionalisht pa u përplasur me biznesin. Pronarët ishin të interesuar të shtynin një agjendë për ndikim politik.”
Këto presione u përshkallëzuan në vitin 2023, kur Ministria e Industrisë dhe Tregtisë në Kosovë vendosi të pezullojë certifikatën e biznesit të Klan Kosovës, duke përmendur regjistrimin e saj në Serbi si shkelje të Kushtetutës.
Ndërsa kjo lëvizje shkaktoi zemërim si një sulm i mundshëm ndaj lirisë së shtypit, reagimi i brendshëm zbuloi probleme më të thella. Sipas një ish-punonjësi, Shkëlqim Devolli urdhëroi mbulim kritik të përgjithshëm kundër kryeministrit Albin Kurti.
“Ishte një lloj mobilizimi i të gjitha programeve televizive kundër qeverisë, i nxitur nga bindja se vetë ekzistenca e televizionit ishte në rrezik,” tha punonjësi.
Menaxhmenti i Devolli Corporation dhe kryeredaktori i Klan Kosovës nuk pranuan të komentojnë, pavarësisht disa përpjekjeve.
Një krizë rajonale
Këto presione nuk janë të izoluara. Në Kosovë dhe rajon, një hetim gjashtëmujor me mbi 30 burime zbuloi një trend të qartë: konsolidimi i pronësisë mediatike në duart e mogulëve të fuqishëm të biznesit që përdorin mediat për të mbrojtur interesat e tyre financiare dhe politike.
Raporti i BE-së për Sundimin e Ligjit 2025 i pasqyron këto shqetësime, duke kërkuar më shumë transparencë në pronësinë e mediave dhe masa më të forta për të garantuar pavarësinë editoriale. Pa këto reforma, vëzhguesit paralajmërojnë se perspektivat e anëtarësimit të Kosovës në BE dhe institucionet e saj demokratike do të mbeten të cenueshme.
Një raport i përkohshëm i Parlamentit Evropian i publikuar në shkurt gjithashtu “kërkon më shumë transparencë mbi pronësinë dhe financimin e mediave me qëllim forcimin e pavarësisë dhe pluralizmit mediatik.”
Censura përmes mosraportimit
Edhe mediat e tjera ndjekin modele të ngjashme. Në vitin 2020, emisioni investigativ i BIRN Kosovo “Jeta në Kosovë” transmetoi një storie për kompani guaskë të lidhura me Blerim Devollin. Menjëherë pas kësaj, RTK – transmetuesi publik i Kosovës – anuloi emisionin pas 15 vitesh transmetim.
Jeta Xharra, autorja e emisionit, tha se drejtori i atëhershëm i RTK-së, Ngadhnjim Kastrati, i kishte pranuar privatisht: “Na shkaktuat probleme me atë storie.” Kastrati më pas mori një post në ABC News, që thuhet se ka lidhje me një bashkëpunëtor të Devollit.
Kastrati refuzoi të komentojë mbi pretendimet e Xharrës. Menaxhmenti i Devolli Corporation gjithashtu nuk komentoi, pavarësisht disa përpjekjeve.
Ndërkohë që rregullatori i mediave në Kosovë fillimisht vendosi se programi i BIRN kishte shkelur standardet etike, një gjykatë në Prishtinë e përmbysi atë vendim në favor të Xharrës. Emisioni tani transmetohet në TV Dukagjini – në pronësi të pjesshme të biznesmenit Ekrem Lluka – ku, sipas gazetarëve, presioni editorial vazhdon.
“Shpesh më është thënë të mos ftoj figura të caktuara publike apo politikanë në emision,” tha ish-redaktorja Besiana Krasniqi, tani në televizionin gjerman ZDF.
Një tjetër ish-gazetare kujton një histori të pezulluar që përfshinte djalin e një reklamuesi të madh, Shaban Gogaj. “Redaktorja e thirri përsëri dhe i tha të mos e publikonte storien.” Ndërhyrje të ngjashme thuhet se ndodhën edhe kur bëhej fjalë për një mjek të lidhur me një spital të biznesit të Llukës.
Drejtori i TV Dukagjinit, Ermal Panduri, mohoi të gjitha akuzat për ndërhyrje editoriale.
Kontrolli korporativ, heshtja publike
Kjo tendencë vazhdon edhe në rrjete të tjera. ATV, në pronësi të vëllezërve Tafa – të cilët gjithashtu kontrollojnë një bankë, një kompani sigurimesh dhe një universitet privat – thuhet se ka kufizuar raportimet për arsimin e lartë dhe rregullatorët financiarë midis viteve 2022 dhe 2024.
“Nuk na lejohej të raportojmë për kolegjet private apo për asgjë kritike ndaj Ministrisë së Arsimit, Agjencisë së Akreditimit apo Bankës Qendrore,” tha një ish-gazetare.
Ilir Tafa, pronari i ATV-së, i kaloi pyetjet te stafi editorial. Kryeredaktori Leart Hoxha mohoi çdo pretendim për censurë.
Në TV1, në pronësi të ISP Telkos, gazetarët thonë se iu kërkua të shmangnin storiet kritike për Ministrinë e Brendshme, e cila në vitin 2023 nënshkroi një marrëveshje për VPN prej 600 mijë eurosh me kompaninë. Një tjetër gazetar raportoi se mbulimi i Komisionit të Pavarur për Media (KPM) ishte i zbehur gjatë aplikimit të Telkos për licencë si operator kabllor – një proces që më vonë u shënua nga akuza për ryshfet ndaj ish-kreut të KPM-së.
Pronari i TV1, Hebib Dernjani, i mohoi këto pretendime.
“Nuk do të gjeni televizion më të pavarur se ky,” tha ai.
Por shumë gazetarë nuk pajtohen. “Edhe kur gazetarët i kanë të gjitha faktet për korrupsionin apo abuzimet,” thotë ish-redaktori i TV1, Agron Halitaj, “shpesh shmangin raportimin nëse e dinë që ka lidhje të ngushta mes biznesit dhe politikës. Autocensura është bërë mjet për mbijetesë.”
Një normalitet i rrezikshëm
Federata Evropiane e Gazetarëve ka paralajmëruar për një “kulturë frike” që po përhapet në rajon.
“Redaksitë duhet të kenë autonomi editoriale, edhe nga pronarët e tyre,” tha sekretari i përgjithshëm Ricardo Gutiérrez. “Për fat të keq, kjo nuk ndodh gjithmonë… Kam frikë se është bërë normë.”
Abit Hoxha, studiues i mediave i lindur në Kosovë dhe i angazhuar në Universitetin e Agder në Norvegji, e konfirmon këtë shqetësim. “Pronarët e mediave nuk janë të interesuar të ndërtojnë institucione të pavarura dhe profesionale – ata janë të interesuar të përdorin mediat për të ndikuar rezultatet politike,” tha ai. “Në këtë kontekst, gazetarët profesionistë janë ata që vuajnë më së shumti.”
Teksa Kosova përparon në rrugën e saj drejt anëtarësimit në BE, erozioni i lirisë së shtypit paraqet një sfidë serioze – jo vetëm për gazetarët, por edhe për legjitimitetin demokratik të institucioneve të saj. Pa reforma thelbësore për të ndarë median nga interesat biznesore, e vërteta mund të vazhdojë të qëndrojë në vend të dytë pas fitimit.
